Tarım ve yerleşik yaşam metabolizmamızı nasıl etkiledi?
Bir varmış bir yokmuş evvel zaman içinde … diyerek başlayan masallar gibi bundan 8,500 yıl kadar önce atalarımız tarım ile uğraşmaya başladılar. Biliyorsunuz ondan önce avlanarak besleniyorlar ve ne avlarlarsa yani ne bulurlarsa onu yiyorlardı. Günümüzde en çok rağbet gören ve ‘Taş Devri Diyeti’ (paleo) olarak adlandırılan beslenme şekli de esasen buna dayandırılan bir diyet şekli. Ancak son yıllarda hızla ilerlemiş olan DNA (genetik materyal) ekstraksiyon teknikleri sayesinde neolitik çağdan günümüze ulaşan insan kemiklerinden DNA elde edilerek incelenebiliyor ve yaşam tarzı değişiklikleri ile bağlantılı olarak genetik değişiklikler olup olmadığı (doğal seleksiyon) hakkında bilgi edinilebiliyor.
Atalarımız diyorum, çünkü tarım yapmaya başlayarak Anadolu’dan tüm Avrupa’ya yayılarak oraya tarımı götürenler bizim gerçek atalarımız. Yani Avrupa’da tarım Anadolu topraklarından göç eden ve bugün Avrupa kıtası olarak bilinen coğrafi bölgeye yerleşen insanlarla başlamış. Araştırma Harvard Üniversitesi, Tıp Fakültesinde yapılmış ve en önemli bilimsel dergilerden Nature dergisinde yayınlanmış. Sonuçlara göre Avrupa’nın ilk çiftçileri Türkiye’den Avrupa’ya göç etmiş. Bu bilginin doğru olduğundan eminler, çünkü bilgi incelenen DNA moleküllerinden elde edilmiş. Neolitik Devrim ya da Tarım Devrimi olarak bilinen ve yerleşik tarım ve hayvancılığın başlamasına denk gelen bu dönem insanlığın en önemli sosyo-ekonomik devrimsel dönüşüm sürecidir.
Tarım Devrimi ile beraber yaşam şeklinde büyük bir değişiklik olmuş ve en önemli değişikliklerden bir tanesi de insanların beslenme şeklinde oluşmuştur. Günümüze kadar kalan ve incelenen insan örneklerinden yaşam şekli ve beslenme şeklinin değişmesinin aynı zamanda genetik adaptasyonu da beraberinde getirerek, genlerde doğal seleksiyon ve kalıcı değişiklikler yarattığına işaret etmektedir.
İncelenen DNA örnekleri, 3,000-8,500 yılları arasında Avrupa, Siberya ve Türkiye’de yaşamış 230 kişiden alınmış örnekler. İncelenen 5,500 yıllık dönem Tarım Devrimi öncesi, sırasında ve sonrasında oluşan genetik değişikliklere ait bilgiler içermekte.
Değişiklikler gözlemlenen genler arasında;
- boy uzunluğu,
- yetişkin dönemde laktoz (süt şekeri) sindirimi,
- yağ asitleri metabolizması,
- D vitamini seviyesi,
- çölyak hastalığına yatkınlık genleri,
- deri pigmentasyonu,
- mavi göz rengini belirleyen genler,
- bağışıklık sistemini etkileyen bazı genler,
Tüm bu değişikliklerin yerleşik bir düzende tarım ve hayvancılık yaparak yaşayan insan toplulukları için büyük önemi var.
Kısaca sıralayacak olursak;
- hayvancılık sayesinde yetişkin olduklarında da süt içmeye devam edebilmek için laktoz sindirimi (süt şekeri) ile ilgili genetik değişiklikler,
- yerleşik yaşamda değişen günlük alınan besinlerle ilgili yağ asidi metabolizmasında bazı değişiklikler,
- tarlada çalışırken daha fazla güneşe maruz kaldıkları için D vitamini seviyesini belirleyen, deri pigmentasyonu belirleyen ve mavi göz rengini belirleyen genlerde değişiklikler,
- tahıl tükettikleri için çölyak hastalığına (gluten alerjisi) yatkınlık genlerinde tahıl tüketmeye elverişli kılacak bazı değişiklikler,
- hayvanlarla yakın temas ve daha kalabalık ortamlarda toplu halde yaşamaya başladıkları için bağışıklık sistemini etkileyen genlerde hastalık oluşması ve yayılmasını önleyecek bazı genetik değişiklikler.
İncelenen örnek sayısı arttıkça yaşadığımız modern çağda sağlığımızı etkileyen ve bizim için çok önem taşıyan, vücut kitle endeksi, bel-kalça oranı, tip 2 diyabet, kan yağları ve obezite gibi kompleks özellikler hakkında da geçmişten günümüze gelen genetik değişiklikler ve etkileri hakkında değerli bilgilere ulaşmamız mümkün olacaktır.
Ayrıca bu tip araştırmalar çoğaldıkça günümüzde çok sık karşılaşılan beslenme ile ilgili;
- süt içeli mi, içmeyelim mi?
- tahıl (gluten) yiyelim mi, yemiyelim mi?
- karbonhidrat tüketelim mi, tüketmeyelim mi?
gibi sorulara da ışık tutacaktır.
Akıllı ve bilinçli seçimlerle dolu, sağlıklı ve bol sporlu günler dilerim.
Referans:
I Mathieson et al., Genome wide patterns of selection in 230 ancient Euroasians. Nature, 2015; DOI: 10.1038/nature15152
SPOREL blog 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.